Nils Frahm - So/o

Groots(t)e pianomuziek

Eén van de voordelen van gedigitaliseerde muziek is dat je vrij gemakkelijk kunt nakijken wanneer je voor het eerst een album van een bepaalde artiest aan je collectie hebt toegevoegd. In het geval van Nils Frahm, over wiens nieuwste album So/o ik het deze keer wil hebben, was dat op 1 november 2011. Ik kan me van de dag zelf niet veel meer herinneren, maar ik weet nog wel dat ik me erg verheugde op het draaien van de twee vroege albums van deze Berlijnse componist/pianist, die ik die ochtend in mijn brievenbus vond. Zo geript zo gedaan, en het was inderdaad genieten geblazen. Ik begon met The Bells, waarvan het artwork bestaat uit een grijnzend portret van de muzikant. De muziek, die ik online al een beetje had leren kennen, kan het beste omschreven worden als instrumentale, neo-klassieke pianomuziek waarbij melodieuze, soms sterk filmische passages worden afgewisseld met milde experimenteerdrift. Uitstapjes naar - en dwarsverbanden met - andere moderne muziekgenres en gast-instrumenten, zoals de briljant klinkende bas-accordeon op zijn EP Wintermusik die ik die dag ook ontving, worden niet geschuwd.

Holistisch

Nils Frahm - So/o

Wat me meteen opviel was de sterk holistische aanpak van Frahm. Hij werkt vooral op sfeer en hij houdt er een aparte maar uiterst effectieve opnamemethode op na. Ik weet niet hoe hij het flikt, maar de klank van de piano is op zijn albums vaak lichtelijk omfloerst, terwijl er wél een enorme druk achter het geluid zit, met heel veel ruimtelijke informatie. Daardoor ontstaat een soort dromerige atmosfeer die zich niet alleen uitstekend leent als soundtrack voor een ontspannen avondje, maar ook voor actieve beluistering op een uitstekende hifi-installatie. Een fijne ontdekking dus, die me sindsdien niet meer heeft losgelaten. Inmiddels heb ik vrijwel het gehele oeuvre van de man in mijn bezit. Frahm is zo’n muzikant waarbij je je geen zorgen hoeft te maken over zijn volgende album.

In het geval van So/o is er nóg iets bijzonders aan de hand. Nils Frahm heeft zich de laatste jaren opgeworpen als een soort conservator en curator voor bijzondere piano’s en vleugels. Hij bezit er ook een flink aantal, omdat ze allemaal een eigen klank hebben. Die klank is volgens hem essentieel voor de muzikale boodschap en hij stemt zijn composities er dus op af. In zijn zoektocht naar bijzondere piano’s kwam hij in contact met David Klavins, van Klavins Piano Manufaktur in de Zuid-Duitse stad Balingen. Klavins restaureert niet alleen piano’s maar bouwt zelf ook instrumenten, waarvan de Klavins M370i (van 3,70 meter hoog!) het pronkstuk is. Toen Frahm hiermee aan de slag mocht bleek dat het eigenlijk een soort prototype is voor een nóg grotere piano, de M450i, waarvoor Frahm alle inkomsten van zijn album So/o afdraagt tot er genoeg geld is om het instrument te voltooien.

Klavins Modell 370 - foto: Klavins Piano Manufaktur (bewerkt)

Piano Day

Ook over die inkomsten is wel wat te vertellen. In het kader van de eerste viering van Piano Day, een door hemzelf opgezet wereldwijd ‘feestje’ ter meerdere eer en glorie van de piano (op de 88e dag van het jaar - het aantal toetsen op een piano, en dus meestal 29 maart), bood hij vorige maand zijn jongste album So/o aan als gratis download, en wel in 24/96 WAV resolutie. Op het moment dat ik deze recensie schrijf is het album nog steeds te downloaden, maar ik weet niet hoe lang dat nog duurt. Grijp hier dus je kans. Maar kopen mag ook, vooral de vinyl-versie schijnt spectaculair goed te zijn. En daarmee ondersteun je dus het voltooien van de Klavins M450.

Groots(t)

Het album So/o is van een bijna onbeschrijflijke schoonheid, hoewel de composities van Frahm voor de ingewijde luisteraar misschien niet eens zo heel veel verrassingen meer bieden. Er is als vanouds veel ruimte voor stilte in de muziek, en de nummers hebben gemiddeld een zeer laag tempo. Maar wat bij de eerste toon al opvalt is de klank. De ongelooflijk krachtige en rijke klank van de Klavins M370. De aanslagen hebben een ‘gewicht’ dat ik zelfs bij grote, high-end concertvleugels niet vaak gehoord heb. Vooral de lage tonen leveren een diepe en vanzelfsprekende druk die uniek is. Het voordeel van een rechtopstaand klankbord is dat de hamers van de piano er ook vanuit een rechtopstaande positie tegenaan slaan. En hoe ongelooflijk verfijnd en gebalanceerd de moderne klavieren in vleugels ook zijn, daar liggen de hamers onder de snaren - ze slaan dus omhoog - en de zwaartekracht kun je nu eenmaal niet uitschakelen. Dat betekent dat een getrainde pianist op de Klavins piano nóg meer subtiliteit in zijn spel kan leggen, en nóg zachter kan spelen. En dat wordt in deze opname tot in de finesse gedemonstreerd door Nils Frahm. De tederheid en bedachtzaamheid in de muziek grijpen je rechtstreeks bij je ziel.

Nils Frahm - foto: nilsfrahm.com

De opname is erg natuurlijk. Je hoort vrij veel bijgeluiden van het instrument zelf en van de ruimte, maar dat maakt de beleving er wat mij betreft alleen maar groter op. Ik waag me niet aan een individuele beschrijving van de nummers, ook ik ben vooral van de holistische aanpak. Wat je moet doen is een goed moment uitzoeken waarop je een kleine drie kwartier ongestoord en op redelijk hoog volume kunt luisteren, en dan het complete album in één keer tot je nemen. Als je over een goed full-range systeem beschikt zul je, net als ik, versteld staan van de werkelijk ENORME klank van dit fantastische instrument, en met elke vezel genieten van de voor een groot deel op improvisatie gebaseerde composities die meesterpianist Frahm je voorschotelt.

Dit is misschien wel het mooiste piano-album dat ik ooit gehoord heb. In alle aspecten smullen…

Luister naar So/o in Spotify