Biber - Baroque Splendor
Missa Salisburgensis - Jordi Savall
Biber - Baroque Splendor
Met enige regelmaat krijg ik de vraag waarom mijn muziekrecensies nooit over klassieke muziek gaan. En daar heb ik dan niet zo snel een antwoord op. Ik luister eigenlijk best veel naar klassieke muziek en gebruik het bij vrijwel elke recensie die ik voor art`s excellence, maar ook voor andere publicaties, schrijf. Ik ben zelfs een liefhebber van een zeer divers aantal stijlen. Mij kun je net zo gemakkelijk iets van Schnittke of Xenakis voorschotelen als het barokalbum waar ik het nu over ga hebben. Maar ik voel me toch altijd een beetje onzeker wanneer ik wat over klassieke muziek moet vertellen. Ik ben liefhebber maar zeker geen expert. En dan voelt het alsof in met een tekort schietende voorbereiding een lastig examen moet gaan doen. Klassiek is zo’n diffuus genre waar je niet alleen met het muzikale werk zélf te maken hebt, maar ook met uitvoerenden, concertzalen die elk hun eigen klankkarakter hebben en ook nog eens de verschillende opnamemethodes die door de vele gespecialiseerde klassieke labels worden gehanteerd. Ik heb altijd het gevoel dat ik nét de verkeerde uitvoering heb gekozen als ik me waag aan een discussie over de materie. “Ja,” klinkt het dan bijvoorbeeld, “…die uitvoering van het Sacre door Boulez met het Cleveland Orchestra is inderdaad niet slecht, maar die van Gergiev met het Kirov is echt véél beter”. Waarna doorgaans een onbegrijpelijke explicatie volgt over het hoe en waarom. Ik wacht daarna altijd nog even op de ‘secret handshake’ (die overigens nooit komt) voor ik met gebogen hoofd mijns weegs ga. Ik ken mijn plaats…
Waarom dan nu tóch deze primeur? Omdat ik voor de zoveelste keer aangenaam werd verrast door een album van Jordi Savall. Voor een overzicht van ’s mans leven en werken verwijs ik graag naar Wikipedia, er is te veel om over hem te vertellen binnen het korte bestek van een albumbespreking. Maar in het kort komt mijn bewondering voor de man voort uit de integere maar vooral zeer toegankelijke wijze waarop hij muzikale archeologie bedrijft en zijn vondsten vervolgens laat uitvoeren door de ongelooflijk virtuoze muzikale ensembles en solisten die hij in de loop der jaren om zich heen heeft verzameld. Nu heb je er bij klassiek toch al niet over te klagen, maar Savall neemt zijn albums doorgaans op zeer audiofiele wijze op en brengt ze uit op vooraanstaande labels. Sinds 1998 vrijwel uitsluitend op zijn eigen label Alia Vox, zoals ook deze release.
Heinrich Biber - Bron: Musikverlag Bornmann
Heinrich Biber
Heinrich Ignaz Franz Biber von Bibern, zoals zijn in 1690 verleende adellijke titel luidt, was een 17e-eeuwse componist uit Bohemen (de grootste landstreek in Tsjechië) die tijdens zijn werkzame leven vooral aan Oostenrijkse en Tsjechische hoven werkte voor hij als violist en componist, dirigent en rentmeester aan het hof van de aartsbisschop van Salzburg ging werken. Daar bleef hij, tot zijn dood in 1704, ook wonen en hij componeerde er zijn magnum opus: de Missa Salisburgensis. Het is een machtig kerkelijk werk dat met zijn voorgeschreven 53-stemmige koor, volledig ensemble én kerkorgel geldt als de ‘grootste’ compositie uit de vocale barok. Deze mis is waarschijnlijk gecomponeerd in 1682 om het 1100-jarige bestaan van het Salzburger aartsbisdom te vieren. De omvangrijke compositie voor meerdere koren en orgels was eigenlijk specifiek bedoeld om gebruik te maken van de mogelijkheden die de enorme kathedraal van Salzburg hiervoor bood. Maar nu komt het genie Jordi Savall dus weer om de hoek kijken. Door zijn grote kennis en vaardigheden op het gebied van arrangementen is hij er wat mij betreft niet alleen in geslaagd om dit stuk naar een andere opnamelocatie te transplanteren, maar de originele grandeur die de compositie moet hebben gehad ook nog eens op realistische schaal weer te geven. Het is, naast andere composities van Biber en ééntje van tijdgenoot Bartholomäo Riedl, het centrale werk op deze release.
Luisteren
De geluidskwaliteit van dit album is adembenemend. Er wordt geopend met het instrumentale Fanfara, de enige composite van Riedl op dit album. Dat begint met een aanzwellende trommel die zeer ver in de ruimte lijkt te staan, en het prachtig schetterende koper dat daarop volgt is van een kleurenpracht die je niet vaak tegenkomt. Het motet Plaudite Tympana, a 53 van Biber dat erna komt sluit zo goed aan dat je nauwelijks in de gaten hebt dat je naar een andere componist zit te luisteren. De grootsheid (het ‘Splendor’ uit de albumtitel) van een omvangrijk koor en een zeer gedisciplineerd maar tegelijkertijd ook buitengewoon menselijk musicerend ensemble met authentieke instrumenten is perfect geregistreerd. Dit is zowel in muzikaal als technisch opzicht genieten geblazen.
Jordi Savall - Bron: NPR.org
De wat ‘kleinere’ compositie Batalia, a 10 die vervolgens ten gehore wordt gebracht, heeft zoals de naam al aangeeft 10 stemmen en een daarbij passend ensemble. Het is een nogal frivool werk, beslist bedoeld om aan een hof ten gehore te brengen en niet in een kerk. In het stuk worden voor die tijd enorm veel ‘moderne’ experimentele technieken gebruik, zoals het Col Legno (met de houten achterkant van de strijkstok) aanslaan van de snaren. In het zesde deel, Aria, is dit goed te horen. Maar de show wordt gestolen door het tweede deel, Die Liederliche Gesellschaft von allerley Humor, waarin samenspel en harmonie helemaal worden losgelaten en een - durf ik het te zeggen? - bijna atonaal stuk ontstaat. Heerlijk luistervoer om helemaal in te duiken, en de glasheldere opname maakt dat ook mogelijk.
Missa Salisburgensis
Het slotstuk is dus de Missa Salisburgensis, a 53. Al bij het Kyrie, de opening waarin koor en ensemble met een verpletterend tutti van acquit gaan, is meteen duidelijk dat Biber hier echt wil uitpakken. En ondanks het enorm volle geluidsbeeld blijft de transparantie van de opname volledig intact. Zelfs de natuurlijke galm van de kathedraal van Cardona in Catalonië waar de opname plaatsvond blijft om de zangers en instrumenten hoorbaar. Zeer knap gedaan! Als de storm af en toe wat luwt en de solisten hun beurt krijgen is ook heel subtiel het orgel te horen dat, meestal in unisono met de belangrijkste muzikale partijen, een soort van ‘hemelse breedte’ aan het geluid geeft. Deze opname is echt een toverbal. Naarmate je er langer naar luistert openbaren zich steeds nieuwe laagjes met andere kleuren en smaken. Dit is Savall op zijn allerbest. Als ik punten zou moeten uitdelen zouden zowel de muzikale interpretatie als de uitvoering én de registratie van mij een welverdiende 10 krijgen. In één woord magistraal!
Beluister deze prachtige release via Spotify:
Of in lossless kwaliteit via TIDAL (abonnement vereist):
Laat je niet uit het veld slaan door een zogenaamd gebrek aan kennis, want dat valt allemaal best mee! Je hebt een prima stuk geschreven, waarin je duidelijk beschrijft wat er zo mooi is aan deze unieke uitvoering van dit prachtige muziekstuk.
Ik ben al jaren een groot liefhebber van Jordi Savall en heb hem zelfs live horen spelen. Hij is een perfectionist, zonder dat het hinderlijk wordt. Een grote naam in de wereld van de oude muziek en een kenner van de authentieke uitvoeringspraktijk. Niet alleen weet hij altijd een schare uitgelezen musici (in wisselende samenstelling) met prachtige authentieke instrumenten om zich heen te verzamelen, maar hij doet ook heel veel op het gebied van bronnen-onderzoek.
In het (verre) verleden werd muziek nogal eens opgeschreven met "aanpassingen" aan de smaak van de uitgever of de opdrachtgever van een uitgave. Zo ging dat in een tijd, waar nog geen grote oplagen van bladmuziek werden gedrukt. Savall doet, net als veel andere groten in de wereld van de oude muziek, zijn uiterste best om een originele (of zo origineel mogelijke) uitgave van de muziek in handen te krijgen. Mede daardoor hebben zijn uitvoeringen altijd een grote zeggingskracht.
En voor de audiofiel ingestelde liefhebbers (zoals ik) is het altijd weer genieten om de uitstekende opnamekwaliteit van zijn label Alia Vox te beluisteren. Veel uitgaven zijn zowel op CD als ook op SACD te verkrijgen. Kijk eens op www.alia-vox.com en je zult versteld staan van de snoepwinkel die je daar aantreft.
Ik heb één kanttekening: ook in de klassieke muziek-sector zijn helaas genoeg slechte opnamen uitgegeven! Gecomprimeerd klinkende studio-producties, waarbij geld belangrijker is dan artisticiteit, zijn ook in de klassieke hoek aanwezig. Dus "klassiek" is geen garantie voor een goede opnamekwaliteit.
Tenslotte: Ga zo door! Er zijn veel te weinig recensies van klassieke muziek, dus je hebt een groot speelveld ter beschikking. En laat je niet afschrikken door een veelvoud aan verschillende uitvoeringen, want door te luisteren ontdek je vanzelf waar jouw voorkeur ligt.
