Remasters Altijd Beter? Vergeet Het Maar!

Loudness War niet het enige gevaar…

Het is alweer even geleden dat ik hier iets over muziek heb geschreven. Dat komt ten eerste omdat ik - om dubbelingen te voorkomen - heb besloten om door het jaar heen geen recensies meer te schrijven over nieuwe albums die uiteindelijk tóch in mijn jaarlijst terechtkomen, en ten tweede omdat er andere zaken waren die mijn aandacht opeisten. Maar een teleurstellende muzikale ervaring die ik pas geleden had dwingt me om de ganzenveer weer eens op zijn scherpst te slijpen en het flesje met speciale ‘zure’ inkt uit de lessenaar op te diepen.

Een van mijn grootste muzikale helden is Evangelos Odysseas Papathanassiou, die we beter kennen onder de naam Vangelis. Eigenlijk behoeft hij bij de wat oudere muziekliefhebber nauwelijks introductie, want in de jaren '70, '80 en de vroege jaren '90 van de vorige eeuw behoorde hij tot de absolute top van de elektronische muziek en wist hij zelfs een paar keer door te dringen tot de hitparades. Wat hij daarna produceerde kan mij door de bank genomen eigenlijk niet meer bekoren, maar dat doet niks af aan de kwaliteit van zijn oudere werk. Zijn leven en werk is uitputtend gedocumenteerd op internet, dus voor wie daar in wil duiken is er genoeg leuks te ontdekken. De reden dat ik deze column schrijf is echter niet om hem voor de zoveelste keer in het zonnetje te zetten, maar om toch een beetje de verongelijkte fan uit te hangen. Wat is er gebeurd?

Kort geleden kwam ik er via een forum op internet achter dat zes van zijn albums, die eerder op RCA en Arista verschenen, in 2013 zijn geremasterd en opnieuw werden uitgebracht. Dat was totaal aan me voorbij gegaan en gewoonlijk heb ik ook een broertje dood aan dat soort releases. Het tot in het oneindige recyclen van oud materiaal vind ik een teken van artistieke bloedarmoede en de enige die ervan profiteert is doorgaans de platenmaatschappij. De fan schiet er meestal niet veel mee op. Die moet met bonustracks en een kekke nieuwe verpakking worden verleid om opnieuw zijn beurs te trekken en voor de zoveelste keer hetzelfde album aan te schaffen. Wel, niet meer voor deze jongen dus… De gemiddelde remaster is door de desastreuze gevolgen van de Loudness War sowieso niet om aan te horen, en die bonustracks zijn destijds meestal om een zeer goede reden niet op de albums terecht gekomen. Redenen genoeg dus om mijn neus ervoor op te halen, maar in dit geval was het label waarop de remasters werden uitgebracht het eerbiedwaardige Esoteric (die al meer fraaie heruitgaven van ‘verweesde’ prog-klassiekers uit de jaren ’70 en ’80 in hun catalogus hebben) en er werd specifiek bij vermeld dat Vangelis Himself de remastering had overzien.

Feest dus?

Vorige week was ik in de gelegenheid om vijf van de zes albums eens goed te beluisteren. Ik had me er echt op verheugd, maar het enige positieve dat ik kan melden is dat er bij geen van allen iets is veranderd aan de originele dynamiek. Die wás al uitstekend (gemiddeld rond de 14, dus dik in het groen, blijkens de vermeldingen in de DR Database) en dat is zo gebleven.

Voor de rest draaide het uit echter uit op een gigantische deceptie. Ik ken de albums in kwestie (Heaven and Hell, Albedo 0.39, Spiral, Beaubourg en Direct) erg goed, noot voor noot mag ik haast wel zeggen, en wat er bij deze remastering is gebeurd gaat in sommige gevallen helemaal de verkeerde kant op...

Waar ik - gezien mijn eerdere ervaringen met Esoteric-heruitgaven - eigenlijk op had gerekend was een zorgvuldig opgepoetste versie van de muziek die ik zo goed ken, zodat hij nu klinkt alsof hij vorige week is opgenomen, in plaats van tussen de 25 en 35 jaar geleden. Het heeft Vangelis in het geval van deze remasters echter behaagd om niet te kiezen voor een 1 op 1 transfer van de studio-masters, met waar nodig wat dynamische of klankmatige verbeteringen, maar voor een bak toegevoegde digitale nagalm en edits in een paar tracks waar hij -tig jaar na dato kennelijk niet tevreden over was. Artistieke vrijheid? Absoluut, dus eigenlijk mag ik er niks van zeggen. Maar dat doe ik lekker toch, omdat het resultaat in sommige gevallen werkelijk dramatisch is. In volgorde van toenemende horreur zal ik hierna mijn bevindingen noteren. De links naar Spotify laten overigens de originele albums horen, niet de remasters, en de sterretjes (maximum score = 5) betreffen de geluidskwaliteit, niet de muziek zelf.

Direct (★★★★1/2)

Een album waarbij naar mijn idee al zó weinig op de geluidskwaliteit aan te merken is dat ik me erover verbaas dat het überhaupt in deze serie is opgenomen. Hier is trouwens ook bijna niks aan gebeurd. Er is volgens mij hier en daar een heel klein beetje gesleuteld aan de volumes, maar daar blijft het bij. Geen toegevoegde galm. De track-index tussen ‘Will Of The Wind’ en Metallic Rain’ is een klein stukje verplaatst. Op internet wordt melding gemaakt van een hoorbare ‘bons’ op de plaats waar die index oorspronkelijk zat, maar die hoor ik zelf niet. De bonustrack ‘Intergalactic Radio Station’ heeft weinig toegevoegde waarde omdat iedere rechtgeaarde fan juist vanwege deze bonustrack destijds de Engelse of Amerikaanse persing van de CD heeft gekocht en hem dus al heeft.

Beaubourg (★★★★)

Dit was altijd al een nogal omstreden album binnen het oeuvre van Vangelis. Het is een tot 2 plaatkanten samengesmede verzameling weerbarstige en nogal psychedelische improvisaties op de Yamaha CS-80 synthesizer, die op veel momenten grenst aan de atonale muziek. Hier is bij de remastering door Vangelis een beetje (en goddank ook gelijkmatige) nagalm aan de twee lange tracks toegevoegd. Ook is de klank wat ‘opgefrist’ in het hoog, wat (vooral onder de hoofdtelefoon) helaas wat hoorbare ruis heeft geïntroduceerd. Het confronterende karakter van de muziek is door de toegevoegde galm flink verzacht, wat ik persoonlijk toch wat jammer vind. Het is naar mijn idee een knieval voor de commercie als je een ‘ingewikkeld’ album beter verteerbaar probeert te maken door achteraf het karakter te veranderen… maar het blijft een geweldig album voor wie niet bang is om in een ingewikkeld luister-avontuur te duiken.

Albedo 0.39 (★★1/2)

Hier is niet bij alle tracks evenveel reverb toegevoegd, wat een beetje een onevenwichtig karakter oplevert. Pulstar, Alpha, Albedo 0,39 en Nucleogenesis Part 2 kregen op het gehoor redelijk veel galm, de rest aanzienlijk minder. Er is één index verschoven (tussen Main Sequence en Sword of Orion) maar daar blijft het bij wat ‘edits’ betreft. De frequentie-balans is ook aangepast, waardoor weliswaar meer details hoorbaar zijn, maar wat vooral in de drukkere stukken ook een beetje een lispelig hoog oplevert. Wat niet onverwacht is als je achteraf de gehele mix door de opfris-EQ haalt in plaats van een remix te maken en alleen de tracks die dat nodig hebben wat bijkleurt… Ook hier komt het woord ‘haastklus’ bij me op. Over het geheel is deze remaster echter niet slecht. De iets andere sfeer in sommige tracks is interessant genoeg, maar er had meer in gezeten.

Spiral (★★)

Eén van mijn favoriete Vangelis-albums krijgt hier een make-over die me maar matig bevalt. Elke track heeft extra reverb gekregen, maar niet in gelijke mate. Bij een weids nummer als Ballad werkt het eerlijk gezegd verrassend goed, maar Devish D en 3+3 klinken waterig. Ze missen de puntigheid die de korte ringmodulator-geluidjes in de originele sequences juist zo aantrekkelijk maakten. Het titelnummer heeft gelukkig minder reverb gekregen, maar daar heeft Vangelis rond de 2’22 maar liefst 11 seconden muziek weggesneden, waardoor de track in mijn hoofd lijkt ‘over te springen’. Waarom hij dit heeft gedaan is me een raadsel. De toevoeging van de B-kant van de single To The Unknown Man (To The Unknown Man part 2) is matig interessant, aangezien ik dat nummer sowieso al het minst interessant vond. Net als de ingekorte single-versie van To The Unknbown Man is de bonustrack een nogal simplistisch melodietje. Waarschijnlijk omdat de platenmaatschappij dat gefröbel met sequencers allemaal wel best vond, als er ook maar een hit op het album kwam te staan.

Heaven and Hell (★)

Dit was lang geleden de allereerste elpee die ik kocht en daarom koester ik zeer warme gevoelens voor dit vreemde, pompeuze, neo-klassieke album vol prog-achtige stukken, beklemmende koorzang en knallende percussie. Het is daarom extra jammer dat juist dit album het meeste 'schade' heeft opgelopen. Al bij de eerste tonen wordt duidelijk dat de balansknop van de reverb erg ver ‘in het nat’ heeft gestaan (in de studiowereld maakt men bij het toevoegen van effecten een onderscheid tussen de uitersten geen effect (dry) en alleen maar effect (wet), en alles daar tussenin noemt men de dry/wet-balance). Dat is bij het intro nog niet zo’n probleem, maar als even later de wilde free-jazz jam losbarst is er geen touw meer vast te knopen aan de verschillende lijnen die dwars door elkaar heen een wonderlijke samenhang moeten vormen. De reverb overspoelt alles en de bas, toetsen en drums zijn niet meer afzonderlijk te volgen. Rond de 6’56 heeft Vangelis bovendien een stuk muziek van bijna 23 seconden weggesneden (het donkergrijze stukje (B) in de afbeelding hieronder), waardoor de track significant korter is geworden (A).

Door de forse galm klinkt de muziek alsof je er van een afstandje naar luistert. Misschien vinden ‘we’ dat vandaag de dag prettiger, maar mij bevalt het niks. Ik mis de impact van het origineel. Ook is het hoog lispelig en staat het een beetje los van de mix, waar het op mijn gekoesterde elpee (en de heruitgave op cd uit 1989) weliswaar niet uitblonk in resolutie, maar wél deel uitmaakte van het geheel. De dynamiek lijkt gevoelsmatig te zijn toegenomen, maar in de praktijk is hij over het gemiddelde exact gelijk aan die van het origineel (zie de screenshot van de DR Database). Dat kan deze nieuwe versie dus ook niet redden. Hooguit leuk voor de completist, maar absoluut geen reden om het origineel de deur uit te doen.

Conclusie

De conclusie is simpel: géén van de nieuwe versies rechtvaardigt wat mij betreft de aanschafprijs, zeker niet als je al in het bezit bent van de originelen. Sterker nog, hier vergaloppeert Esoteric zich naar mijn onbescheiden mening flink door de gemankeerde artistieke grillen van de inmiddels bijna 70-jarige Vangelis voor publicatie vrij te geven en er ook nog eens heel gewichtig over te doen. Misschien was het een ‘op deze manier of niet’-deal, maar dan hebben ze zich bij Esoteric dus ernstig laten piepelen door de als notoir lastig bekendstaande Griek. Het lijkt er zo vooral op alsof de enige werkelijke bijdrage die de oude muzikant aan de remastering heeft geleverd het openhouden van zijn beurs was. Jammer, jammer, jammer… Een flinke kras in de toch al wat afbladderende lak van zijn heldendom… En ik ga mijn oude elpee van Heaven and Hell maar weer eens opsnorren…