Mark Hollis

De muziek om de stilte heen...

Een muziekartikel met een zwart randje deze keer. Mark Hollis, de geniale en enigmatische zanger, multi-instrumentalist en componist van de Britse popgroep Talk Talk, is op maandag 25 februari 2019 overleden. Ik las het diezelfde avond, toen het schokkende gerucht zich via sociale media begon te verspreiden. Het zou echter niet de eerste keer zijn dat een bekende acteur of muzikant het slachtoffer was geworden van een zieke grap, dus ik zocht naarstig naar bevestiging. En die was er in eerste instantie niet. Maar toen namen onder anderen Wikipedia en Discogs het nieuws over, en verscheen er ook een nieuwsbericht op de homepage van The Guardian.

Foto: Martyn Goodacre/Getty Images

Het was dus waar, en het deed me meer dan ik dacht. Normaalgesproken ben ik bij de eersten die zich openlijk verwonderen over het vaak overdreven collectieve rouwbeklag als een bekende muzikant of acteur is overleden. Want dichter dan onze persoonlijke identificatie met de rollen die ze speelden of de muziek die ze maakten staan ze doorgaans niet bij ons. Dus waar rouwen we dan om?

Het zit hem in dat persoonlijke. Bij mij werkt dat met muziek trouwens véél sterker dan met films, dus over acteurs zal ik nog steeds niet erg droevig zijn als ze voor eeuwig afscheid nemen. Maar Mark Hollis heeft me geraakt. En hij raakt me nog steeds elke keer als ik de albums van Talk Talk - met name de laatste 3 - en zijn solo-album beluister.

Dat zijn van die uiterst zeldzame meesterwerken die elke classificatie overstijgen. Die volkomen tijd- en plaatsloos zijn en waar je voor de duur van het luisteren compleet ergens anders bent. Waarbij elke stilte minstens evenveel betekenis en emotionele lading heeft als de noten er omheen, en waarop ‘troostrijk’ in al zijn vervoegingen van toepassing is…

Spirit Of Eden

Mark Hollis stond bekend om zijn uitgesproken karakter, met sterke en compromisloze opvattingen over muziek. Toen hij na het succes van het vijfde (als je hun gelijknamige debuut-EP meetelt) Talk Talk album The Colour Of Spring uit 1986 carte-blanche kreeg van zijn platenmaatschappij EMI, maakte hij samen met Lee Harris en Paul Webb (en het ‘vierde bandlid’ Tim Friese-Greene) het geniale album Spirit Of Eden. Dat kwam in 1988 uit en wordt door velen als hun Magnum Opus beschouwd. Maar EMI was er niet blij mee. Waar waren de hits? Waar was het verdienmodel voor het terugkrijgen van hun voorschot? Want Hollis en Friese-Greene hadden flink geld uitgegeven aan een lange stoet eersteklas gastmuzikanten en eindeloze studiosessies. Het resultaat was echter niet een album vol geramde synthpop-hits waar EMI op had gehoopt, maar een tot het uiterste doorgetrokken vervolg op de lijn die - voor de goede verstaander - op kant B van The Colour Of Spring al een beetje was aangekondigd.

Luister naar Spirit Of Eden met Spotify:

Of in FLAC via de browserversie van TIDAL (abonnement vereist)

Of in FLAC via de desktopversie van QOBUZ (abonnement vereist)

Ruzie met EMI

Spirit Of Eden is een grotendeels akoestisch, zeer cerebraal, extreem emotioneel en bij vlagen ook duister album dat voornamelijk uit langzaam verschuivende, geïmproviseerde sfeerimpressies lijkt te bestaan. Dat klopt op zich ook wel, maar Mark Hollis heeft uren en uren zitten sleutelen met honderden ‘first take’ opnames om uiteindelijk met vier verpletterend complexe en tegelijkertijd zeer uitnodigende en toegankelijke collages van pure, maar zwaar versneden originaliteit te komen die samen het album vormden. Sommigen zien daarom in Spirit Of Eden zelfs de conceptie van de Post-Rock. Maar hits? Nee, daar was geen plaats meer voor in het universum van Mark Hollis en Talk Talk. Het kwam tot een rechtszaak waarbij EMI de band beschuldigde van 'het moedwillig maken van obscure muziek', maar Hollis c.s. weigerden het artistieke concept te veranderen. Voor straf werd Spirit Of Eden door EMI verbannen naar het sublabel Parlophone, de niet-commerciële speeltuin van EMI voor artiesten die ‘geen hits’ maakten. Ondanks de verrassend lovende kritieken in de muziekpers bleek de nieuwe richting die Mark Hollis met Talk Talk was ingeslagen voor veel fans toch een brug te ver. De verkoop van het album viel tegen en daarmee was het laatste restje vertrouwen bij EMI definitief weg. De weigering van de band om na de release een live-tournee te doen om het album te promoten deed voor EMI de deur dicht en het contract met Talk Talk werd opgezegd.

Laughing Stock

De band vond vrij snel onderdak bij Polydor, waar ze opnieuw carte-blanche kregen. En Polydor kreeg in ruil daarvoor waar ze op gehoopt hadden. In 1991 kwam Laughing Stock uit. Enerzijds een titel die leek te verwijzen naar hun getroebleerde relatie met EMI, maar anderzijds een album dat het gedroomde vervolg was op Spirit Of Eden. De songs op Laughing Stock waren nóg spaarzamer ingekleurd, en stilte tussen de noten maakte een nóg belangrijker deel uit van de muziek. Myrrhman, de eerste track van het album, begint met 18 seconden stilte waarin alleen het ruisen van een chorus-pedaal te horen is. Hollis sprak sinds de moeilijke tijd bij EMI niet veel meer met de pers, maar áls hij sprak zei hij belangrijke dingen. Met name over zijn visie op muziek. In een interview op de Deense televisie in 1998 verklaarde hij: “Before you play two notes, learn how to play one note, y’know. And that, it’s as simple as that really. And don’t play one note unless you’ve got a reason to play it.” Een directe verwijzing naar het belang van stilte in de muziek. Hij was één van de weinigen die inzag dat muziek bestaat bij de gratie van stilte, en dat je muziek beter wordt als je die stilte er dwars doorheen laat lopen. En hij kon dat als geen ander.

Luister naar Laughing Stock met Spotify:

Of in FLAC via de browserversie van TIDAL (abonnement vereist)

Of in FLAC via de desktopversie van QOBUZ (abonnement vereist)

Mark Hollis album De verkoopcijfers van Laughing Stock vielen echter tegen - ondanks juichende kritieken. Voor Mark Hollis en de zijnen het signaal dat het tijd was geworden om er een punt achter te zetten. In hetzelfde Deense interview zei hij daarover: “Spirit of Eden”, I kind of think that was very much like, in a way where all those earlier albums were trying to get to. And then having got there, I then think the important thing is that, y’know, you either, you either just stop making records at that point because you’ve kind of reached what you were trying to get, or from that point, you seriously redress, y’know, these other areas that you, that you go for.” En dat aanboren van ‘other areas’ was met Laughing Stock dus onvoldoende gelukt. Althans, wat de ontvangst bij de fans betreft. Talk Talk hield op te bestaan. Lee Harris en Paul Webb vormden daarna samen de band ‘O’rang, waarmee ze twee albums maakten, en Hollis trok zich helemaal terug uit de muziekbusiness om zich te richten op zijn gezin.

Maar het bloed kruipt kennelijk toch waar het niet gaan kan, want begin 1998 bracht hij, opnieuw bij Polydor, een solo-album uit dat slechts zijn naam als titel droeg. Het had, en daar was weinig muzikale fantasie bij de luisteraar voor nodig, zomaar het zesde Talk Talk album kunnen zijn. Want het zette de lijn vanuit Spirit Of Eden en Laughing Stock tot in de perfectie voort. In een recensie las ik de woorden ‘het stilste album aller tijden’. Het is in elk geval zeer intiem, en uitsluitend gevuld met noten die ertoe doen. Een paar maanden later verscheen overigens ook nog AV1, een zéér experimentele release van toetsenist/gitarist Dave Allinson en producer Phill Brown (die ook de mix van Spirit Of Eden had gedaan) en ene John Cope. Meneer Cope bleek al snel een alter-ego te zijn van Mark Hollis. Het is een opmerkelijk coda aan een muzikale carrière tegen wil en dank. Na dit album kwam Hollis nog slechts één keer uit zijn zelfgekozen obscuriteit, toen hij twee tracks produceerde van het debuutalbum Smiling And Waving van Anja Garbarek, waarop hij ook bas en piano speelde, maar daarna hoorden we niets meer van of over hem.

Luister naar Mark Hollis met Spotify:

Of in FLAC via de browserversie van TIDAL (abonnement vereist)

Of in FLAC via de desktopversie van QOBUZ (abonnement vereist)

De Kleur van de Lente

Tot het plotselinge bericht van zijn overlijden dus. De hoop die sommige optimistische fans koesterden dat hij ooit nog muziek zou maken werd definitief de grond in geslagen. Eén van de grootste muzikanten van de jaren 80 en 90 - misschien zelfs wel dé grootste - stierf, na een kort ziekbed, op slechts 64-jarige leeftijd. Terwijl, alsof het zo had moeten zijn, een nieuwe lente zich uitzonderlijk vroeg aan het aandienen was. De lente waar hij een compleet album aan opdroeg. En waarover hij zich onpeilbaar diep in zijn ziel liet kijken op zijn enige solo-album, waar hij in een handvol rake woorden misschien wel de ware betekenis van zijn leven onthulde in de track The Colour Of Spring:

"Forget our fate"
The peddler sings
Set up to sell my soul
I've lived a life for wealth to bring
And yet I'll gaze
At the colour of spring
Immerse in that one moment
Left in love with everything

Soar the bridges that I burnt before
One song among us all

Foto: Martyn Goodacre/Getty Images