Max Richter - From Sleep

Een 8 Uur Durend Wiegelied

Max Richter - From Sleep

Hoewel zijn achternaam zijn Duitse afkomst verraadt woont en werkt Max Richter (1966 - ) al lange tijd in Engeland. Hij is een moderne klassieke componist met een diploma van de Royal Academy Of Music die zich specialiseert in het Post-Minimalisme, dat hij onder andere in Italië studeerde onder Luciano Berio. Hij vult zijn composities graag aan met allerlei elektronica en de klank van de gebruikte instrumenten past hij aan de gewenste sfeer aan, waarmee hij zich duidelijk aansluit bij tijdgenoten als Nils Frahm en Ólafur Arnalds. Dat betekent bijvoorbeeld dat een piano kan klinken alsof er wordt gespeeld met ingetrapt studiepedaal, wat een wollige maar daardoor ook dromerige klank oplevert. En dat dromerige, dat in veel van zijn werk een belangrijke rol speelt, past hij tot het uiterste toe in zijn meest ambitieuze werk tot nu toe; het ruim 8 uur durende, uit 31 delen bestaande wiegelied Sleep, dat gecomponeerd is om als soundtrack voor zoete dromen te dienen, die de slaper/luisteraar ontspanning moeten geven.

Het Idee Achter Sleep

Spanning, zo legt Richer in het bovenstaande filmpje uit, hebben we al genoeg. We leven in een wereld die steeds sneller lijkt te gaan draaien, waarin we steeds meer indrukken te verwerken krijgen en waarin we gedwongen worden om steeds meer te doen in een steeds beperktere tijd. Met Sleep wilde hij een 8 uur durende plaats maken waar je naartoe kunt gaan om te rusten. De composities hebben inderdaad een kalm en troostrijk karakter, zonder dynamische uitschieters. De sfeer is uitstekend getroffen: nachtelijk, omfloerst, met donkere tonen. En ik kan inmiddels uit ervaring rapporteren dat Sleep, wanneer het zachtjes vanuit mijn naastgelegen kantoor onze slaapkamer in dwarrelt, inderdaad een bijzonder heilzame werking heeft op de nachtrust, wat in tijden waarin de werkdruk hoog is ook daadwerkelijk een weldadige ontspanning oplevert. Ik garandeer niet dat dit voor iedereen werkt, maar het is de moeite van het proberen waard en het is hoe dan ook schitterende, betoverende muziek.

Max Richter - Foto: Time.com

Twee Versies

De live-premiere van het stuk werd, in de nacht van 27 september 2015 tussen middernacht en 8 uur ‘s morgens, in zijn geheel rechtstreeks op de radio uitgezonden door BBC3. Richter omringde zich voor de opnames en de live-uitvoering met een aantal topmuzikanten die zich hebben verenigd in het muziekcollectief American Contemporary Music Ensemble (voor de tekenfilm-liefhebbers: dat kort je inderdaad af tot A.C.M.E.) en de Britse sopraan Grace Davidson. Alle reden dus, ondanks de doorgaans semi-bewuste toestand waarin de dromer zich bevindt, om een zo goed mogelijke geluidskwaliteit te wensen. Nu wil het wrede lot echter dat Richters uitgever in dezen, platenmaatschappij Deutsche Grammofon, in haar oneindige wijsheid besloten heeft om de lange versie van Sleep uitsluitend te koop aan te bieden via iTunes, waardoor je dus te maken krijgt met Apple’s beperkte, gecomprimeerde 256AAC bitrate. Nu beroept de download, die 26 euro kost, zich er weliswaar op dat de muziek ‘Mastered For iTunes’ is, maar die flauwekul geloof ik niet. De geluidskwaliteit is weliswaar zeer acceptabel, maar eerder ‘Mastered For Low Volume Playback’. Want met name het laag is helaas wat aan de vettige kant. Dat geeft op zacht volume inderdaad een aanzienlijk voller geluid, maar onder normale luistercondities had het wel wat minder gemogen. Als je na deze gecomprimeerde versie de wél op cd en lp uitgebrachte ‘compilatie’ From Sleep beluistert merk je dat die duidelijk uitgebalanceerder en rijker, maar vooral veel transparanter van klank is. Vandaar ook dat deze recensie eigenlijk over dat album gaat, en niet over de gehele compositie.

Luisteren Naar From Sleep

Voor ik de cd inhoudelijk bespreek moeten we het even over de tracktitels hebben. Die op de cd wijken namelijk af van de titels van de download. Er zijn op papier welgeteld géén overeenkomsten te vinden. Mijn eerste gedachte was dus: “Jeuj! Nóg meer Sleep, dus op een luie zondag kan ik een uurtje langer blijven liggen!” Maar helaas… Richter heeft voor de cd/lp-release een soort samenvatting gemaakt door een paar langere composities van het origineel in elkaar te schuiven en met elkaar te combineren. De cd is dus niet complementair.

De live uitvoering voor BBC3 op 27 september 2015. Foto: classicalmusicmagazine.org

De lange compositie bestaat voor het grootste deel uit een aantal thema’s die in de loop van het stuk een aantal keer terugkomen. Steeds in een iets ander arrangement waardoor de sfeer gedurende de nacht langzaam varieert. Er zijn ook wat losse delen die het geheel een beetje met elkaar verbinden, maar in grote lijnen krijg je meerdere dromen, paden, ruimtes en constellaties voorgeschoteld. Een aantal van die dromen, paden en ruimtes komt op de cd dus in gecondenseerde vorm terug. Richter mengt zoals gezegd ook regelmatig electronica door zijn muziek, maar daar is op From Sleep niet echt een prominente rol voor weggelegd. In de stukken Space 11 (invisible pages over) en Space 21 (petrichor) wordt de electronica vooral op subtiele wijze ingezet voor ambient-achtige texturen, die een weids canvas vormen voor de in donkere pasteltinten geschilderde nachtelijke klanklandschappen die door de strijkers en vocalisten in voorzichtige streken worden opgezet. Mijn favoriete track van de cd is Path 5 (Delta), die in de download Path 3 (7676) heet en waarbij de hoofdrol is weggelegd voor de engelachtige stem van Grace Davidson. Ze zingt zonder woorden een melodie van bijna onaardse schoonheid, die in een herhalende loop wordt gezet waarna ze er zelf de tweede, misschien nog wel mooiere melodie overheen zingt, terwijl Richter op het orgel het perfecte contrapunt speelt waardoor een schijnbare canon ontstaat. In Path 19 (yet frailest) wordt dit thema opnieuw uitgewerkt, maar nu op piano en viool. Kilometers dik kippenvel mensen! Het doet in de verte allemaal een beetje denken aan een veel minder strenge versie van de muziek van de beroemde minimalist Philip Glass, waarmee ik bij mezelf constateer dat het post-minimalisme mij misschien nog wel beter bevalt dan het minimalisme van Glass en diens tijdgenoten Steve Reich, Morton Feldman, John Adams en Terry Riley.

Gelukzalig Wegdrijven

From Sleep is, net als de lange oorspronkelijke compositie Sleep, een verplichte aanschaf wat mij betreft. Niet in de laatste plaats vanwege het bijzondere concept, maar toch vooral omdat het zulke prachtige muziek is. Het is heerlijk om de tijd af en toe even stil te zetten en je onder te dompelen in niets dan muziek. Het door mij als lekendokter ‘voor tegen stress’ uitgeschreven recept luidt als volgt: Een uur voor het slapengaan From Sleep helemaal beluisteren, lees er desnoods een mooi boek bij, maar zet de tv uit en leg de iPad in de kast. Dan op tijd de bedstee in, Sleep op zacht volume aanzetten, en tijdens je slaap gelukzalig wegdrijven.

Beluister deze prachtige release via Spotify:

Of in lossless kwaliteit via TIDAL (abonnement vereist):