Nils Frahm - All Melody

Niet alleen melodie…

 

Luister met Spotify naar Nils Frahm - All Melody

 

Moet ik nog zeggen dat ik een liefhebber ben van het werk van de Berlijnse componist en muzikant Nils Frahm? Hij maakt deel uit van een jonge generatie componisten die bij gebrek aan beter worden ingedeeld in het genre Neoklassiek. Denk daarbij ook aan namen als Max Richter, Olafur Arnalds en de onlangs overleden Jóhann Jóhannsson. Allemaal mannen met een gedegen muzikale opleiding en een brede interesse in allerlei genres. In veel van hun werk schuwen ze het gebruik van elektronica niet, en wordt de studio nadrukkelijk als aanvullend instrument gehanteerd. Op zijn nieuwste album All Melody presenteert Nils Frahm niet alleen een adembenemend palet aan muzikale vergezichten, maar introduceert hij ook zijn eigen nieuwe studio, die zonder twijfel van grote invloed zal zijn op alle muziek die hij vanaf nu zal uitbrengen.

Funkhaus Saal 3

Een paar jaar geleden kreeg Frahm de mogelijkheid om zijn studio te vestigen in één van de ruimtes van het gedeeltelijk in onbruik geraakte Funkhaus in Berlijn. Vergelijkbaar - maar dan groter - met de omroepgebouwen die in Hilversum te vinden zijn, zeg maar. In ‘Saal 3’ werden vroeger radio-opnames gemaakt van middelgrote klassieke kamermuziek-ensembles. En omdat Saal 3 in het Funkhaus in 1956 werd gebouwd horen er ook een aantal echokamers bij die vroeger werden gebruikt in plaats van elektronische of digitale reverb en delay. In ongeveer twee jaar tijd verbouwde Frahm deze Saal 3 tot de studio aan zijn eisen voldeed. Hij verving kilometers bekabeling, hij bracht nieuwe lambrisering aan en restaureerde waar nodig de akoestische panelen die er in de wanden waren geïntegreerd. En hij maakte ook de echokamers weer operationeel. Omdat hij voornamelijk gebruik maakt van akoestische instrumenten of van analoge synthesizers vond hij het niet meer dan logisch om het inmiddels bijna vergeten ambacht van opnemen met analoge middelen weer leven in te blazen. Dat resulteerde voor hem in een zeer organische werkwijze, die uiteindelijk ruim 200 uur aan nieuw materiaal opleverde. Van die tweehonderd uur selecteerde hij 74 minuten die uiteindelijk op het album All Melody terechtkwamen. Wat hij met de overige 198,75 uur aan materiaal heeft gedaan of nog gaat doen is niet duidelijk. Maar gezien het niveau van wat er uiteindelijk wél op All Melody is terechtgekomen kan ik me zo voorstellen dat er voor nog minstens twee geweldige albums materiaal voorhanden is.

 

Nils Frahm All Melody Funkhaus Berlin - Saal 3
Foto: funkhaus-berlin.net

 

All Melody Track voor Track

Ik heb, en volgens mij heb ik dat al eerder gezegd, een ambivalente houding tegenover albums die track voor track worden besproken. Het resultaat van die redactionele vorm is vaak wat schools, en ik heb dan moeite om een totaalindruk van het album te krijgen. Maar wat Nils Frahm op All Melody laat horen is zó divers, en tegelijkertijd ook zó duidelijk één geheel, dat ik toch mijn twijfel maar weer eens opzij zet…

Het album opent met het nét onder de twee minuten klokkende The Whole Universe Wants To Be Touched, een wonderlijk nummer waarin je eerst heel duidelijk ‘de ruimte’ hoort. Je hoort voetstappen dichterbij komen en dan begint het mij onbekende vocale ensemble Shards woordeloos te zingen, waarna vrijwel meteen een donkerbruin akkoord op een harmonium aanzwelt. Dat harmonium vond Frahm, afgedankt en door de tijd vergeten, tijdens de renovatie van Saal 3. Hij heeft het laten opknappen en daarna een plaats gegeven zijn grote collectie vreemde en vaak unieke toetseninstrumenten. Het als een soort über-basharmonica klinkende harmonium creëert een melancholieke sfeer die naadloos overloopt in de tweede track Sunson. Dit is, los van de lange tijdsduur, compleet andere koek. Na dik anderhalve minuut harmonium-ambient begint een vette bas-sequencer met een traag ritme, dat na ruim twee minuten wordt aangevuld met een lome beat. Gedurende de resterende 7 minuten ontwikkelt Sunson zich tot een in slow motion ronddraaiende wervelwind van klanken, waarin ook het harmonium weer een rol speelt, maar ook het (echte) modulaire pijporgel dat Frahm in Saal 3 plaatste is nu te horen. Het traag voortrollende nummer is op het hallucinante af tranceverwekkend. Na een ijl ‘uittro’ gaan we nog even door met echoënde sequencers in A Place, waarin opnieuw een flinke spanningsopbouw zit. Het koortje is weer terug, opnieuw zonder tekst, en hier speelt voor het eerst de vele keren gedubbelde cello van Anne Müller mee. Het hoogtepunt van het nummer zit wat mij betreft na 5 minuten, als Frahm een trage solo inzet met een analoog synthesizergeluid dat een beetje klinkt als een glazen bel die wordt aangeslagen én met een strijkstok in trilling wordt gebracht.

Contemplatie

Na al dat elektronische geweld is het tijd geworden voor contemplatie, en die biedt Frahm zijn luisteraars in My Friend The Forest op meesterlijke wijze. In dit zéér ruimtelijk klinkende miniatuurtje speelt hij alleen akoestisch, onder meer op een bijzonder rammelig maar ultiem karaktervol mini-pianootje dat hij voor 50 euro in Denemarken kocht. Alle bijgeluiden van klavier en hamerwerk zijn in deze opname te horen, wat de melancholieke melodie een ongelooflijk sterke lading geeft. Zonder meer één van de mooiste stukken die hij ooit speelde. In het hierop volgende Human Range tapt Frahm opnieuw uit een ander vaatje. Het intro verraadt dat hij de afgelopen jaren aardig wat ervaring heeft opgedaan met soundtracks, en dan duikt ook nog de voorzichtig, bijna hees, aangeblazen trompet van Richard Koch op, die zich gedurende het buitengewoon sfeervolle nummer op Jon Hassel/Nils Petter Molvær/Arve Henriksen-achtige wijze ontwikkelt. Forever Changeless is weer een uit broeierige arpeggio’s opgebouwde suspensekraker in de stijl van Manuel Göttsching van de legendarische krautrockband Ash Ra Tempel, die tegen het einde op heroïsche wijze openbreekt. Het titelnummer All Melody begint daarna, en begint weer met dat verrukkelijke rammelpianootje, dat een wiegend jazzy melodietje speelt dat zo van de hand van Keith Jarrett had kunnen zijn. Na nog geen drie minuten is het weer uit met de introverte sfeer. Het zakelijk getitelde #2 heeft een opbouw die vergelijkbaar is met Forever Changeless en A Place. Ik kan me voorstellen dat sommige luisteraars het misschien een beetje veel van het goed vinden, maar er zit wat mij betreft genoeg onderling verschil in om de keuze van dit nummer voor het album te rechtvaardigen. Waarschijnlijk heeft Frahm bij het samenstellen echter ook gedacht dat het zo wel weer even genoeg was met de arpeggio’s, want aan het begin van Momentum laat hij zich van zijn meest filmische kant horen, met koor, harmonium en kerkorgel. De epische bombast wordt ongeveer halverwege het nummer toch weer afgelost door elektronica, maar nu is die ijl en weids.

 

Nils Frahm All Melody Funkhaus Berlin - Saal 3
Foto: nilsfrahm.com

 

Naar het einde toe

De afbouw van het album begint daarna bij Fundamental Values, een langzame ballade met opnieuw trompet en cello. Opnieuw is veel ‘mechaniek’ te horen, wat de muziek organisch en aanraakbaar maakt. Hoewel dat van nature gemakkelijker gaat met akoestische instrumenten vind ik na meermaals naar het album beluisterd te hebben dat Frahm er ook in zijn meest elektronische uitspattingen goed in slaagt om de menselijke factor in beeld te houden. De sequences die hij speelt hebben een ‘humane’ timing, enerzijds omdat analoge instrumenten nu eenmaal de strakheid van digitaal missen, maar ook omdat hij alles met de hand inspeelt. Vlak voor het eind van het album gaat hij op Kaleidoscope nog even goed los op zijn kerkorgel, met in een Philip Glass-achtige orgie van arpeggio’s. Het enige digitale dat Frahm zich veroorlooft is de aansturing van zijn orgel, dat hij via een MIDI-klavier doet. Dat hád ook analoog gekund, maar omdat hij het orgel ook meeneemt op tournee is MIDI waarschijnlijk gewoon de gemakkelijkste oplossing. Als Kaleidoscope is uitgewoed keert het harmonium waarmee hij het album opende weer terug om de cirkel rond te maken. Het bloedmooie Harm Hymn kan zó onder de aftiteling van om het even welke tragisch afgelopen arthouse-film. Opmerkelijk is ook zijn keuze om het laatste akkoord bijna oneindig lang uit te laten sterven. De laatste 40 seconden van het album bestaan uit een steeds zwakker wordende reverb, een waardig einde voor de intense luistersessie die het in zijn geheel vormt.

 

Nils Frahm All Melody Nils Frahm
Foto: nilsfrahm.com

 

Retrospectief

Nils Frahm is geboren in 1982. Hij wordt dit jaar dus 36. Als je dan bekijkt hoeveel (uitstekende) albums hij al achter zijn naam heeft staan dwingt dat bewondering af. Als je zijn inspanningen ter promotie van de piano daarbij optelt - voor de 88e dag van het jaar, het aantal toetsen op een piano, heeft hij Piano Day bedacht, een evenement dat inmiddels wereldwijd wordt opgepikt - dan vraag je je af hoe hij überhaupt de tijd heeft gevonden om twee jaar aan Saal 3 in het Funkhaus te werken. Maar laten we daar slechts in stille bewondering naar kijken en luisteren, en blij zijn met wat hij daar heeft gecreëerd. All Melody van Nils Frahm is een gewéldig klinkend retrospectief uit ’s mans onuitputtelijke oeuvre vol toetsenliefde. Hij grabbeltont hierop echter niet alleen uit zijn reeds bestaande oeuvre, hij bewandelt ook nieuwe paden met respect voor oude technologieën. Alleen dát al maakt All Melody de moeite van het beluisteren waard. Zo werden ze - tot voor kort - bijna niet meer gemaakt. En ook al zou hij die bijna 200 uur aan restmateriaal in zijn geheel aan het cilindrisch archief hebben toevertrouwd, dan nóg weet ik zeker dat we in de nabije toekomst grote dingen van Nils Frahm kunnen verwachten.

Luister naar All Melody met Spotify:

Of in FLAC via de browserversie van TIDAL (abonnement vereist)